Vieiros

Nas últimas semanas temos escoitado os motivos cos que serbios e albaneses (sexan ou non kosovares) fornecen os seus "argumentos" para a defensa do territorio. E os medios occidentais repítenos -sen o máis mínimo sentido crítico e sempre cunha perspectiva dos problemas locais, ora do Estado Español, ora da Unión Europea, como ben destacou hai pouco o profesor Carlos Taibo nunha carta a El País- para ben lles dar ben lles quitar a razón. Realmente, algunha delas é certa?

"O berce da nación serbia" -segundo os serbios- "é a súa Covadonga" -segundo os comentaristas máis cañís da Iberia- para se referiren a Kosovë. A verdade é que non é o berce nin é Covandonga, senón máis ben un lugar [real?] intimamente asociado á conciencia nacional serbia e ao seu romanticismo.

De vivir en Serbia saberase do "mito de Kosovo": o 28 de xuño de 1389 un exército cristián formado [principal pero non unicamente] por serbios enfrontouse ao exército otomano na batalla de Kosovo polje [lit. o Campo dos Merlos]. As tropas serbias [ou mellor dito, cristiás] foron derrotadas nunha loita na que os dous exércitos perderon cadanseu príncipe: Murat os otomanos e Lazar os serbios. Tamén perderon os serbios ao seu paladín Miloš Obilić ao matar a Murat.

Este feito foi recollido nun poema épico cun forte trasfondo relixioso do que se pode botar unha idea aínda hoxe presente dun xeito ou outro no nacionalismo serbio: a derrota na terra (no Campo dos Merlos) supuxo a vitoria celestial. O noso pobo perdeu, pero gañou na derrota. Os 500 anos de submisión aos turcos fixo posíbel o renacemento da nación.

De deixarmos de lado un pouco a perspectiva ["histórica"] serbia e analizarmos algo a do veciño húngaro, observaremos que nas análises das razóns históricas serbias están máis presentes os factores mitolóxicos cá propia realidade: segundo fontes húngaras -que salienta o feito coma unha "incursión"-, na batalla os serbios eran maioría -por así dicilo, xogaban no seu terreo- pero canda eles estaban albaneses, búlgaros, gregos, croatas, húngaros e até bohemios.

Os húngaros, segundo contan as crónicas, foron alá a ver quen eran estes otomanos para "se preparar". Realmente non é "o berce" da nación serbia, senón da conciencia nacional serbia, xa que no romanticismo foi este mito -o do Campo dos Merlos, Lazar e Miloš Obilić- o elemento do que xermolou a conciencia nacional que calquera pobo europeo tivo: realmente non é "Covadonga ou Castela" [Ä?ukić dixit]: máis ben Guadalete -e coido que ninguén o sabe situar no mapa de España.

Patria e relixión
Alén diso, cómpre entender que Serbia foi probabelmente o estado europeo no que o sistema feudal estivo máis presente durante máis tempo (de feito aínda hoxe algo diso hai: o primeiro ministro Kostunica é familia do que será o vindeiro xefe da igrexa ortodoxa serbia...) e os mosteiros -presentes en Kosovo e por toda a xeografía serbia- foron o lugar no que se conservou este e outros mitos durante os 500 anos que comezaron cando e canda o Campo dos Merlos. "Se hai mosteiro serbio, é territorio serbio" din; hai dez anos o lema era "onde haxa unha tumba dun serbio, alí está Serbia". Igrexa é estado xuntos da man...

Os albaneses, tampouco, é que teñan moita razón nos feitos históricos: para empezar, poucos falan de que cando a devandita batalla, os albaneses estaban xunto cos serbios e non contra eles. A conversión ao Islam -"só" da metade da poboación albanesa- viría máis tarde e durante o romanticismo foi un factor polo que a conciencia nacional albanesa tardou tanto en espertar (mentres gregos, búlgaros, serbios... expulsaban ao "inimigo musulmán", os albaneses eran maioritariamente... musulmáns).

De feito, pensadores albaneses, nun momento histórico, chamaron á conversión ao Islam xii da poboación: o martirio de Kerbala era ben atractivo -e semellante estrutural e conceptualmente ao do Campo dos Merlos que, por certo, existe tamén na súa versión albanesa. Un coñecido escritor metido tamén a "historiador" e "antropólogo", escribiu unha novela-alegato defendendo que a versión albanesa dese mito é a "orixinal": Ismail Kadare -próximo premio Nóbel- defendeu días atrás a unidade de Kosovë e a "nai" Albania. Defende tamén a tese de que os albaneses teñen "dereito" sobre Kósovo por dous motivos: son máis -obvio- e estaban antes -discutíbel.

O motivo da maioría é moi relativo: tamén os macedonios son maioría na (ex-República Iugoslava de) Macedonia e ben que negociaron cos albaneses antes de ir á guerra no 2001. Este facto, abofé, que Kadare o ignora a pesar de ben o coñecer.

Cando Kadare fala de "antes" non fala de datas exactas, senón que menciona o período anterior á chegada de Roma, traendo a colación aos ilirios. Son os albaneses "ilirios"? Segundo o recollido polas fontes romanas, non: as súas descricións físicas e as súas descricións culturais non coinciden moito cos albaneses actuais e infelizmente son o único referente sobre como eran os Ilirios (abofé que choveu a esgalla en dous mil anos...).

Maioría albanesa
Outra teoría, algo máis estendida fóra de Albania, é que os albaneses chegarían antes cós eslavos e procedentes do Caúcaso, polo que a chegada a Kosova pouco deferiría coa dos serbios. O profesor Taibo tamén indica que os albaneses, aínda sendo ilirios, chegarían a Kosovo tras a presenza eslava. Estando empatados, aparece o terceiro mito desta rexión: a emigración, da que tamén moito se fala.

Segundo se di, Kosova ten maioría albanesa "porque Tito permitiu a emigración masiva". Certo e falso. Os albaneses no censo, por primeira vez, aparecen como maioría en Kosovo nas estimacións feitas polo Imperio Austro-Húngaro a finais do século XIX. É certo que foi despois da II Guerra Mundial -e da limpeza étnica feita por italianos e albaneses en Kósovo- e da ruptura de relacións entre Hoxha e Tito, cando houbo un pulo con respecto as emigración dende Albania a Kosovë, no que a balanza torceu definitivamente do lado albanés. De feito, e como curiosidade, disque existen dous grupos de albaneses dentro de Kosova...

O peor dos mitos é que todos falan de Kósovo segundo o público quere oír del: realmente houbo tres períodos de xenreira aberta nesa zona e os tres nos últimos cen anos. Ger Duijzings, un "descoñecido" antropólogo holandés que escribiu a súa tese sobre Kosovo entre 1989 e 1992 -e que probabelmente sexa o maior experto mundial na rexión, dende o seu punto de vista social- deixa mallada a situación, resumible nunha frase: Kosovo é vítima de mitos tecidos fóra de Kosovo e alleos aos habitantes de Kosovo.

E por certo, o topónimo de orixe eslava -sen que pola orixe se lle dea a razón aos serbios- é Kosovo, Kosova, Kosovë, Cosovo, Dardania...? Moitas vacas de máis no millo.