Vieiros

En Estados Unidos o presidente do FED (o banco central norteamericano) Bernanke suxeriulle ao Presidente Bush relanzar a economía: en efecto, non se trata dunha política global nin dunha reforma a tempo completo, pero si dunha baixada de impostos e de medidas provisionais, de feito van ser inxectados entre 100 mil e 150 mil millóns de dólares. Ou sexa, a cantidade estimada das perdas da crise financeira do verán pasado. Cada día descóbrese que grandes bancos europeos están baixo a ameaza de quebra, que miles de millóns de dólares dos seus activos están desvalorizados e xa non representan nada, que a crise se estende a todo o mundo occidental.

En Europa os ministros de finanzas francés, británico, alemán e italiano reuníronse de urxencia o 17 de xaneiro de 2007 e o día 29 do mesmo mes, conclusión: "a crise dos mercados é seria e esixe respostas rápidas". Primeiro trátase de saber cal é o volume de perdas reais, logo pescudar como afrontar a necesidade do efectivo e finalmente elaborar medidas para os fondos estatais.

Cren vostedes realmente que a crise da que falabamos desde este verán e que logo desgraciadamente se cumpriu non podía ser anticipada polo exército do capital e os seus xerentes? Autointoxicáronse voluntariamente, son os medios tan incompetentes ou tan vendidos que ninguén se atreve a prever as consecuencias dunha situación onde conflúen tantos intereses?

A título de propaganda, desde fai algúns anos repítennos que todas as nosas dificultades proveñen da competencia asiática, de China e da súa man de obra barata, doutros países emerxentes. Si, pero precisamente esta vez é imposible buscar alí os culpables de crises, xa que China e India non só non están na orixe do fenómeno, senón que aseguran o crecemento mundial.

É certo até tal punto que o Primeiro ministro británico Gordon Brown, preocupado pola crise que ameaza os Estados Unidos igual que a maioría dos seus homólogos europeos e até máis, sendo o sistema financeiro británico máis vulnerable, marchouse a China a buscar as claves do crecemento, logo irá á India. O mesmo percorrido será repetido polo presidente francés. O ministro británico declarou: "Nos próximos anos prevese un aumento nun 50% do noso comercio con China. Esa nova relación podería representar a creación de miles de empregos en Gran Bretaña, trátase probablemente de decenas de miles de postos de traballo", explicoulle o ministro á cadea de televisión ITV. Estamos lonxe da habitual propaganda contra China que nos quita postos de traballo e obríganos a apertar o cinto. Todos os argumentos que foron presentados aos traballadores para explicar o paro, a precariedade, os salarios baixos, culpaban á competencia asiática.

Segundo parece, China medra e se o fai é grazas a unha boa planificación e ao feito de ter controlado ao tigre financeiro. Hai que recoñecer enseguida que China igual que outros países emerxentes segue estando subdesenvolvida e en gran parte os aspectos forzados, totalitarios, da súa entrada no mercado débense ao intento de saír do seu estado de subdesenvolvemento para asegurar a supervivencia de miles de millóns de seres humanos. Así que, como podemos observar, a forma de ver o modelo autoritario do Estado polo capitalismo occidental está inspirado na perda de influencia sobre o futuro da globalización. Se o discurso ideolóxico de G.W.Bush en particular e do conxunto político - mediático en xeral confundiu a propósito mercado e democracia, parece que por culpa da crise deslizamos cara ao totalitarismo de mercado. O cidadán consumidor ao que o Imperio xa non garante pan e circo está invitado a traballar para a empresa Estado co fin de conservar o beneficio e terá que facelo baixo múltiples golpes: presión ideolóxica, competencia, institucións supranacionais ademais de represión pura e dura.

Hoxe en día o crecemento da economía estadounidense debilítase e vai camiño a unha clara recesión co sector inmobiliario que caeu nun 25% nun ano e outros como o automobilístico que están na mesma situación. Mentres tanto os países emerxentes como China ou a India representan un 25% da economía mundial fronte ao 22% dos EUA. O que está claro, é que estes últimos están na postura de defensa e cambian o seu discurso de libre intercambio polos argumentos neoproteccionistas. Alemaña e tras ela toda Europa están a piques de seguir aos EUA, que polo receo polos "fondos estatais" reaccionaron reforzando o poder do seu comité de investimentos estranxeiros. Como conciliar este neoproteccionismo co feito de que se espera que China e a India sigan co seu papel de maquina de arrastre, mentres que, como o apuntas certos economistas "a economía norteamericana atópase nun círculo vicioso de crebas persoais, afundimento do sector inmobiliario e perdas crecentes de activos financeiros".

Aínda se os EUA están fronte a unha crise estrutural , seguen sendo a primeira potencia mundial e ninguén é capaz de disputarlles a súa hexemonía, do mesmo xeito que non existe realmente ningún sistema que poida competir co capitalismo e o imperialismo. Os EUA ocupan as primeiras posicións no mundo en canto ao seu parte na produción mundial, ingresos nacionais, produción agrícola, ordenadores, exportación de servizos, carteira de investimentos estranxeiros. A súa principal vantaxe segue sendo o feito de investir un 2,6% do seu PIB no ensino superior e levar case todos os premios Nobel, ademais a metade de todas as patentes rexístrase en EUA.

A metade dos inmigrantes que acollen os EUA son universitarios. Europa, a pesar do discurso de Lisboa queda atrás, e a subida do euro revela polo momento máis ben un investimento financeiro e non un dinamismo económico. Entón hai que comprender ben a situación e a crise, paradoxalmente, precisamente o peso dos EUA, o papel central da súa moeda que representa máis de dous terzos de intercambios no mundo, e a súa utilización para a maioría das transaccións comerciais que provocan esa situación de crise xeneralizada porque se teme que non haxa ningún país que sexa capaz de tomar a substitución ou polo menos canalizar os efectos nocivos.

A crise do capitalismo?

O que se pode entrever a través desa crise é a dominación planetaria dun sistema e o feito de que a súa crise excede calquera caso particular, incluídos as arriscadas montaxes no sector inmobiliario norteamericano. Será a política exterior, os envíos de tropas a Iraq? Sen ningunha dúbida iso achegou o seu gran de area, pero á fin e ao cabo o gasto militar representa tan só un 3.8% do PIB e un 20% do orzamento federal, é unha sangría soportable e suponse que garante o dominio norteamericano no planeta: mar, aire, espazo e ciberespazo. No entanto, non insistiremos sobre isto, todo o sistema está concibido para o enfrontamento cunha superpotencia e non para o traballo mais simple dunha policía contra revoltas populares: de aí a asimetría dos combates en Iraq que podemos observar e tamén o exemplo de China, que rexeita o enfrontamento. Todo que se obtén con esa forza é o illamento, provocar alianzas ampliadas como a organización de cooperación de Xangai, ou o que ocorre hoxe en América Latina ou en África. De alí veñen todos os problemas: ningún en concreto pode provocar o declive definitivo dos EUA, pero a súa imbricación sistemática ameaza hoxe a este coloso sen rival.

De onde vén a crise? O diario financeiro Lles Echos atribúea aos aprendices de bruxo do mundo financeiro. Segundo este xornal trataríase de novos economistas: "É o incrible deixamento dos nosos dos nosos nenos bonitos, recentemente licenciados nas nosas marabillosos colexios de comercio ou de enxeñería que montaron uns proxectos financeiros ruinosos onde ninguén entende nada, incluídos os seus propios donos" Resumindo, os capitalistas serían vítimas duns pequenos manipuladores... Os nosos propios ministros de finanzas buscan o chibo expiatorio nas axencias de asesoramento financeiro que están acusadas de dicir calquera cousa, pero a favor de quen? Esa non é a primeira onda de escándalo, recorden o asunto Enron en EUA. Pero o xornalista de Lles Echos segue: "Á pregunta cantos créditos hipotecarios de alto risco teñen vostedes na súa conta? os banqueiros responden: Non temos nin a menor idea" Hai que esperar entón, cunha bóla no estómago, a publicación das contas de 2007 de cada institución financeira para poder facerse unha idea da importancia de danos. Cada novo día trae o seu lote de malas noticias: primeiro Citybank, logo Merryl Lynch etc. As bolsas cambaléanse e ririámonos diso se non estivésemos seguros que teriamos que pagar as consecuencias.

Aínda que o capital non ten patria, esta fortemente localizado nos países occidentais para os que EUA representaba ata agora a mellor garantía dos seus beneficios e seguridade, comezan a interesarse por modelos estranxeiros de Estado - empresa, como Singapur ou algúns Emiratos. Non hai cidadáns senón empregados obrigados a someterse á estratexia do Estado empresa. É unha casualidade que o primeiro país onde foi inaugurada a actual fase do capitalismo sexa o Chile de Pinochet? A lóxica da crise actual vai no sentido do fascismo de mercado centrándose na denuncia dos "erros" imputables, non na irresistible vontade de especulación á presión cada vez máis forte do capital sobre o traballo, á destrución do medio ambiente, etc., pero na desorde dos mecanismos que habería que regulamentar e agravar.

É nesta fase cando hai que estar preparado a enfrontarse coa imposición de decisións que rexeitou o voto actual dun tratado e non é máis que a punta do iceberg. Observemos que a esquerda hexemónica, o Partido Socialista Francés, que ten a teima de denunciar as "ditaduras" estranxeiras, apoia alegremente todas as carencias de democracia no marco europeo.

A lección dobre

Pero escoitemos como segue o xornalista financeiro: "Esperando a ver como continúa, hai polo menos dúas primeiras leccións que podemos sacar destes acontecementos (...) o diñeiro volve tolo. Desde que existen xenios das finanzas que conseguiron fabricar produtos que saían a 20% de rendibilidade, todos os ferrollos saltaron e exércitos de auditores, controladores, contables non tiveron nada que dicir a pesar da opacidade crecente e, digámolo, unha total inverosimilitude das cifras que se amontoaban ante os seus ollos. Ningunha economía no mundo saca o 20% de rendibilidade, pero os nosos nenos bonitos fixérono. E os accionistas dos bancos aplaudiron. Iso merece sen dúbida un instante para a retrospección"

Se uns poucos personaxes poden provocar a crise deste xeito, significa que o sistema réxese por un mecanismo cego e mortífero: o beneficio como único vector da sociedade.

Por iso e a modo retrospectivo, poderíanse incluír quizais nos enormes danos colaterais desa supremacía das finanzas, non só as persoas que dormen na rúa nos EUA, pero tamén a traballadores despedidos para facer que suba o valor das accións, vidas esnaquizadas, empresas e os seus traballadores desangrados polo custo dos gastos financeiros, salarios que se reducen para que creza a parte do capital. Hai que engadir ademais o deixamento dos nosos políticos de esquerda e de dereita quen declararon que era imposible intervir nos mecanismos económicos, téndose convertido a economía nunha ciencia exacta. A esquerda no poder que acciona uns mecanismos talles como a onda de multimillonarios que xurdiu e constitúe hoxe día a garda próxima a Sarkozy. Así que toda esa xente púxose de acordo para deixar vía libre "aos nenos bonitos e as súas ruinosas empresas financeiras". Acórdanse do que lles explicaba aquí sobre a crise financeira, só se trataba de créditos hipotecarios de alto risco, todo o sistema de crédito funciona baseándose en montaxes arriscadas...

Pero pasemos á segunda lección do xornalista financeiro: "a segunda lección provisional incumbe á teoría económica. Desde a revolución dos anos Reagan-Thatcher, os doutores do liberalismo total afirman que o mercado ten que ser o guía principal da racionalidade económica. É curioso, pero non se escoitou a eses charlatáns comentar o anuncio recente do goberno británico que o Estado, si, o Estado garantiría, pase o que pase, os aforros dos cidadáns do montón nos bancos do seu moi amable Maxestade. Era cuestión ata de nacionalizar o banco peor parado, o Northern Rock. Hai que engadir entón un apéndice á teoría: a racionalidade do liberalismo total é perfecta soamente ata a catástrofe final".

O noso problema é: quen vai pagar por aqueles que non pararon de enriquecerse facendo presión sobre o traballo, xogando en bolsa? Que sangría prepárannos aínda en caso de intervención masiva do Estado, ata de nacionalización bancaria temporal, o cal podería ocorrer en caso do desastre financeiro? Quen vai pagar? Que Estado necesitará o capital a partir de agora? Porque sigo afirmando que "o Estado" non debe ser analizado "en si", senón como unha máquina en cada unha das súas fases. O libre mercado desenvolvendo as súas contradicións entrou na súa negación do Estado, a empresa que asegura a docilidade da poboación e garante até o absurdo os beneficios económicos. As súas condicións supoñen que o cidadán está retido polo medo, a ignorancia e o seu desexo de ter un dono bo.

Francamente, creo que antes que ir tirar foguetes a favor dun equipo electoral exactamente igual que o de en fronte, gustaríame que reflexionásemos sobre como facer fronte ao que se aveciña. Se de algo estou segura, é de que as forzas políticas que se someteron a esa "racionalidade" acompañárona, agravárona, iso incumbe tanto á esquerda como á dereita, xa non teñen ningunha calidade para poder solicitar os nosos votos.

Danielle Bleitrach é socióloga